De wrede kant van Sinterklaas

Schrijver Arnold-Jan Scheer ontdekt dat goedheilig man niet overal grote kindervriend is...



Altijd geloofd dat Sinterklaas een kindervriend was? Dan raden we u niet aan om het boek Wild Geraas van Arnold-Jan Scheer te lezen. Twintig jaar lang liet hij het traditionele sinterklaasfeest aan zich voorbijgaan en trok elk jaar Europa in, naar eilanden en bergdorpen. En overal was hij getuige van rituelen rond het sinterklaasfeest waarin de goedheilig man een wrede vent bleek te zijn.



Een ongehoorzaam Oostenrijks meisje wordt aan haren getrokken door een Krampus.

Een filmpje op YouTube: Krampusse Lienz 2008


"Ik ben dol op het Nederlandse sinterklaasfeest", begint Arnold-Jan Scheer, schrijver van het zojuist verschenen boek Wild Geraas. "Ik wil het echt niet ontmythologiseren. Maar Sinterklaas is helemaal niet zo aardig."



Sinterklaas, die bisschop was in Mira, was een popster in zijn tijd, vertelt Scheer. "De kerk heeft hem ingezet om het christendom groot te maken. Sint-Nicolaas was onderdeel van de zendingsdrang van de kerk. Ineens kwamen er mannen in rare jurken aan die een nieuw geloof kwamen verkondigden. Ze wilden dat heidenen brave volgelingen zouden worden en daarin kreeg Sinterklaas een hoofdrol. Dat ging niet zonder slag of stoot. In aloude rituelen rondom de zonnewende, werd een plek voor Sinterklaas ingeruimd. Die primitieve gebruiken mochten alleen op 5 december plaatsvinden. Daarna, op 6 december, de sterfdag van Sint-Nicolaas, moest iedereen weer in het gareel lopen.

"Eigenlijk zag de kerk nikd in de oude prehistorische gebruiken, maar er werd gezegd: als het onder van de kerk plaatsvindt, dan is het goed. Zo liepen de zieltjes binnen. Eigenlijk was het een soort compromis. Zo zie je in mijn boek dat bisschop Bonifatius hef afgodsbeeld van Wodan in Westkapelle verbrijzelt om het geloof en de godsdienst van de heidenen te ontkrachten. Tegelijkertijd liet de kerk hem op een schimmel rijden. Dat deed Wodan namelijk ook. Zo kan hij een populair figuur worden.



Mishandeling

Bestrijden van ketters is belangrijk gebleven voor de katholieke kerk. Scheer: "De kerk heeft wrede dingen in het verhaal van Sinterklaas gebracht. Waarbij bijvoorbeeld kinderen worden geslagen. Nu noemen we dat mishandeling. En de reden waarom zwarte Piet dom is, is omdat de duivel dom is. De kerk was juist wijs. Pas toen de figuur Sinterklaas in contact kwam met heidens geloof, kwam hij in contact met de duivel."

Scheers reizen gingen naar plekken in heel Europa. Naar diepe dalen die honderd jaar geleden nauwelijks ontsloten waren. "Die kenden wel al eeuwenlang allerlei rituelen rond de donkere dagen van het jaar, de zonnewende. Vooral in bergdorpen en eilanden leven de oude tradities voort. Op die plekken vond ik allerlei elementen die naar onze wortels teruggrijpen en die vertellen hoe wij in onze heidense periode hebben geleefd. Het zijn stuk voor stuk levende rituelen die de tand des tijds hebben doorstaan." Hij beschrijft lokale bijeenkomsten in kerkjes in de Alpen, in dorpjes in Zweden en op kleine eilanden als een soort veldslagen uit onze oertijd.

Scheer kwam erachter dat ook ons sinterklaasfeest een restant is uit de heidense periode. Heel veel dingen hebben niks met de bisschop uit Mira te maken. Bijvoorbeeld de schimmel, de roe en de zwarte Piet, die in vele oude gebruiken een duivelse knecht is. In Oostenrijk is de knecht een bok. "De duivel is ook maar bedacht op een concilie in Toledo in het jaar 400. De roe is absoluut prehistorisch. En de roetvermomming" Ach, zwarte Piet is pas sinds 1700 een neger geworden. Het was daarvoor een figuur met hoorns."
Voor die rituelen met die prehistorische elementen hoeven we niet eens zo ver weg. Zowel op Duitse als Nederlandse waddeneilanden vinden ze plaats. "Het is wel een mannenritueel", zegt Schreer. "Vrouwen worden achternagezeten en met een roede geslagen om de vruchtbaarheid op te wekken. Die kom je steeds weer tegen. Overal geloofde men dat als een vrouw geslagen werd, ze volgend jaar zwanger zou worden. Zo zie je maar. Sinterklaas is gewoon een vruchtbaarheidsritueel, een jacht op vruchtbare vrouwen."

Paradijsvogels
Altijd had Scheer al een zwak voor bijzondere mensen. Jarenlang was Scheer journalist voor Nieuwe Revu en tv-programma's als Showroom en Paradijsvogels. Hij is niet de enige die de wrede kant van Sinterklaas ontdekte. Filmregisseur Dick Maas loopt met plannen rond om een horrorfilm rond de goede man te maken.
Het was niet zo gek dat de kerk Sint-Nicolaas inzette om het Europese volk te bekeren. Voor de kerk was Sint-Nicolaas ideaal. Niet alleen was de man razend populair, hij scheidde ook manna af. "Dat is een bijzonder elixer. Zijn restanten liggen in Bari. Ik heb zelf ook een flesje van het spul meegenomen."
De bisschop strief in Mira. "Daar staat een beeld van de man die doet denken aan de Kerstman." Maar zeemannen uit Bari hebben zijn botten gestolen. "Die relikwieën van een heilige waren goed voor een stad. Het bracht welvaart, want het trok pelgrims aan. En Bari zat in die tijd in een recessie. En waar relikwieën zijn, is handel. Kijk naar Elvis. In Bari koesteren ze hun schat nog steeds. Nog elk jaar wordt een processie op zee gehouden."

Sinterklaas niet altijd welkom
Sinterklaas en Zwarte Piet, wie kent ze niet? Het gulle duo brengen we uitgebreid in beeld. Een feest van de herkenning. De tentoonstelling 'Sinterklaas en Pieterbaas in beeld' is een indringende kennismaking met de Goedheiligman die niet altijd welkom is geweest in Nederland. Onvoorstelbaar maar waar. Even opmerkelijk is het dat de tentoonstelling laat zien dat zwarte piet niet geboren is, maar verzonnen. De tentoonstelling is adembenemend onthullend, zowel voor gelovigen als niet-gelovigen. Het sinterklaasfeest wordt in Nederland en Vlaanderen nog steeds uitbundig gevierd, waarbij Sinterklaas en zijn Zwarte Piet(en) een stralend middelpunt vormen. Dat is niet altijd zo geweest. Het sinterklaasfeest is bij ons enkele eeuwen (!) door de overheid verboden geweest op aandrang van calvinistische dominees. Men mocht dus geen prenten en koeken met Sint Nicolaas erop vervaardigen en te koop aanbieden. Pas eind 18e eeuw zien we de Goedheiligman weer op prenten, in een enkel kinderboekje en in koekvorm verschijnen. Zwarte Piet is echter nog korter in beeld: hij wordt pas vanaf circa 1850 afgebeeld, omdat hij in die tijd is verzonnen, namelijk door de Amsterdamse schoolmeester Jan Schenkman in zijn kinderboekje, getiteld Sint Nikolaas en zijn knecht. Vanaf die tijd ontstaat er een stortvloed aan prenten en boeken voor de jeugd, waarop Sinterklaas en Zwarte Piet in allerlei situaties voorkomen. Daarbij valt op dat kleding, functie en gedrag van Sinterklaas zich nauwelijks ontwikkeld hebben, maar bij Zwarte Piet zien wat dat betreft veel meer ontwikkeling en variatie. De tentoonstelling is het houten huis in de Rijp in Noord-Holland (http://www.houtenhuis.nl/). Te zien van 7 november t/m 20 december 2009